ابن‌زرب ابوبکر محمد بن یبقی اندلسیابوبکر محمد بن یبقی بن زرب اندلسی (۳۱۷-۳۸۱ق/ ۹۲۹-۹۹۱م)، فقیه ، محدث و خطیب مالکی بود. ۱ - بیوگرافیابن زرب در اوایل فرمانروایی عامریان در قرطبه می‌زیست [۱]
حمیدی، محمد بن ابی نصر، جذوة المقتبس، ج۱، ص۱۶۲، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۹۸۳م.
و در فقه مالکی از شهرت بسزایی برخوردار بود.۲ - از مبرزترین فقیهان مالکیقاضی عیاض [۲]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۰، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
او را از مبرزترین فقیهان زمان خود در فقه مالکی دانسته است.۳ - اساتیدوی فقه را نزد ابوبکر محمد بن احمد اموی معروف به لؤلؤی و حدیث را نزد قاسم بن اصبغ و محمد بن عبدالله بن ابی دُلیم فراگرفت و از طبقه آن دو نیز روایت کرد. [۳]
ابن فرضی، عبدالله بن محمد، تاریخ العلماء، ج۲، ص۹۶، به کوشش عزت العطار الحسینی، قاهره، ۱۹۵۴م.
۴ - شاگرداناز جمله شاگردان وی در فقه و حدیث قاضی ابوالولید یونس ابن عبدالله بن مُغیث معروف به ابن صفّار ، ابوبکر عبدالرحمان بن احمد بن حَوْبیل ، عبدالوارث بن سفیان بن حبرون ، [۴]
حمیدی، محمد بن ابی نصر، جذوة المقتبس، ج۱، ص۱۶۲، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۹۸۳م.
[۵]
حمیدی، محمد بن ابی نصر، جذوة المقتبس، ج۲، ص۴۶۶-۴۶۷، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۹۸۳م.
ابو عثمان سعید بن محسن غاسل و ابوممد عبدالله ابن یحیی بن دحون و احمد بن عبدالله معروف به ابن ذکوان را می‌توان نام برد. [۶]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۶۲، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۷]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۷۶، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۸]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۷۲۹، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۵ - منصبابن زرب از قاضیان بنام اندلس بود و بیش‌تر شهرت وی نیز به همین منصب اوست. ۶ - مقام قاضی القضاتیوی در ایام هشام بن حکم المؤید اموی در ۳۶۷ق/۹۷۸م [۹]
ابن خطیب، محمد بن عبدالله، اعمال الاعلام، ج۱، ص۴۸- ۴۹، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
[۱۰]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۰، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
به مقام قاضی القضاتی گمارده شد و تا پایان عمر در این مقام باقی بود. او بسیار مورد تکریم منصور محمد بن ابی عامر بود. [۱۱]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۲، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۱۲]
نباهی، ابوالحسن بن عبدالله، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۷۹، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
۷ - شخصیت اخلاقیوی بسیار زاهد و متشرع بوده است. در اواخر زندگی به زهد و عبادت بیش‌تر گرایش یافت تا آن‌جا که گفته‌اند هر شب قرآن را ختم می‌کرد. [۱۳]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۱، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۸ - مقابله با عقاید ابن مسرهشریعت خواهی وی سبب شده بود که با ابن مسرّه (ه م) و عقاید او مخالفت کند و کتابی در رد آرای وی بنویسد. [۱۴]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۱، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
وی در ۳۵۰ق/۹۶۱م پیروان ابن مسره را واداشت که از عقاید خود توبه کنند. یک بار نیز همراه با پیروان ابن مسره در مسجد جامع شرقی حضور یافت و کتب و آثار او را به آتش کشید. [۱۵]
نباهی، ابوالحسن بن عبدالله، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۷۸، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
لازم به یادآوری است که در روزگار خلیفه المستنصر در برخورد با عقاید تسامح برقرار بود، اما پس از مرگ وی هنگامی که ابن زرب به قضای قُرطبه گمارده شد، هجوم به افکار و پیروان ابن مسره آغاز شد. [۱۶]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص۳۳۰، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
۹ - مقامات علمیابن زرب، افزون بر فقه و قضا در خطابه، ادب و حساب نیز دستی داشت. [۱۷]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی،ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۰ -۶۳۱، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۰ - آثار و تألیفاتدو اثر از ابن زرب یاد شده است: ۱. الخصال، که در فقه مالکی است. وی آن را در مقابل خصال ابن کاووس حنفی نوشته و نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی مادرید موجود است . ۲. الرد علی ابن مسره، [۱۸]
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۳۱، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
که از آن نشانی در دست نیست.۱۱ - فهرست منابع(۱) ابن خطیب، محمد بن عبدالله، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م. (۲) ابن فرضی، عبدالله بن محمد، تاریخ العلماء، به کوشش عزت العطار الحسینی، قاهره، ۱۹۵۴م. (۳) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م. (۴) حمیدی، محمد بن ابی نصر، جذوة المقتبس، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۹۸۳م. (۵) قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۶) نباهی، ابوالحسن بن عبدالله، تاریخ قضاة الاندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌زرب»،ج۲، ص۱۲۶۵. |